આનંદદાયી શનિવાર અને "બેગલેસ ડે"

 GCERT (ગુજરાત શૈક્ષણિક સંશોધન અને તાલીમ પરિષદ) દ્વારા પ્રકાશિત આ પત્ર NEP 2020 અને NCF-SE 2023 ના આધારે ધોરણ 1 થી 8 ના વિદ્યાર્થીઓના સર્વાંગી વિકાસ માટે "આનંદદાયી શનિવાર" અને "બેગલેસ ડે" કાર્યક્રમોના અમલ અંગે છે.

મુખ્ય મુદ્દાઓ:

  NEP 2020 અને NCF-SE 2023: આ નીતિઓ ભારતીય સંસ્કાર અને 21મી સદીના પડકારો માટે વિદ્યાર્થીઓને તૈયાર કરવા પર ભાર મૂકે છે. NCF-SE 2023 વિદ્યાર્થીઓને વિશ્લેષણાત્મક, વર્ણનાત્મક અને અભિવ્યક્તિની ક્ષમતાઓ વિકસાવવા અને ભવિષ્યના પડકારો માટે તૈયાર કરવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે.

  વિષયક્ષેત્રો: NCF-SE 2023 માં ત્રણ ભાષાઓ, વિજ્ઞાન, ગણિત, સામાજિક વિજ્ઞાન, કલા શિક્ષણ, શારીરિક શિક્ષણ અને સુખાકારી તેમજ વ્યાવસાયિક શિક્ષણ સહિત નવ વિષયોનો સમાવેશ થાય છે.

  શારીરિક શિક્ષણ અને સુખાકારી: આ વિષયનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય શારીરિક પ્રવૃત્તિ, રમતો પ્રત્યે રસ, કુશળતા, સંઘર્ષ બાદ ફરીથી ઉભા થવાની ક્ષમતા, સહાનુભૂતિ અને સહકાર જેવા માનવીય મૂલ્યો વિકસાવવાનો છે. યોગ પણ આ વિષયનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, જે ધોરણ 3 થી સેકન્ડરી સ્ટેજ સુધી સામેલ કરવામાં આવ્યો છે.

  બાલસભા અને સામૂહિક કવાયત: બાલસભામાં સામૂહિક પ્રાર્થના વિદ્યાર્થીઓમાં જીવનલક્ષી ગુણો, આત્મવિશ્વાસ અને નૈતિક મૂલ્યો વિકસાવે છે. સમૂહ કવાયત શારીરિક કૌશલ્ય, શિસ્ત અને આજ્ઞાપાલન વિકસાવે છે.

  રમતોનું મહત્વ: રમતો શરીરને સક્રિય રાખે છે અને આરોગ્ય માટે ફાયદાકારક છે. ગણિત, કોયડા ઉકેલ, જોડણી, સામાન્ય જ્ઞાન જેવી રમતો બાળકોના માનસિક વિકાસમાં મદદ કરે છે.

  પ્રોજેક્ટ વર્ક અને બેગલેસ ડે: NEP-2020 અને NCF-SE-2023 અનુસાર, પ્રોજેક્ટ વર્ક દ્વારા શૈક્ષણિક મુદ્દાઓ શીખવવામાં આવશે. "બેગલેસ ડે" અંતર્ગત પૂર્વ-વ્યાવસાયિક શિક્ષણ (ધોરણ 6 થી 8) માં બાળકોને સ્થાનિક વ્યવસાયો અને કારીગરોનો પરિચય કરાવવામાં આવશે.

  આનંદદાયી શનિવાર: આ "દફતર વગરના 10 દિવસ" નો એક મહત્વપૂર્ણ કાર્યક્રમ છે, જે બાળકોને પરંપરાગત શિક્ષણમાંથી મુક્તિ આપી, વિવિધ સર્જનાત્મક અને શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા શીખવાની તક આપે છે.

    પ્રવૃત્તિઓ: માસ ડ્રિલ, યોગ, બાલસભા અંતર્ગત સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ, શૈક્ષણિક રમતો, પ્રોજેક્ટ્સ, ચિત્રકામ, સંગીત અને ગામની નજીકના સ્થળોની મુલાકાત જેવી પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે.

  મોબાઈલથી દૂર રાખવા અને મેદસ્વિતામુક્ત ભારત: "આનંદદાયી શનિવાર" અને "બેગલેસ ડે" બાળકોને મોબાઈલ ફોનના વધુ પડતા ઉપયોગથી થતી શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક સમસ્યાઓથી દૂર રાખવામાં મદદ કરશે. આ પ્રવૃત્તિઓ "મેદસ્વિતામુક્ત ભારત" અભિયાનમાં પણ યોગદાન આપશે, કારણ કે શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ અને રમતો બાળકોને સક્રિય અને સ્વસ્થ રાખે છે.

  શારીરિક શ્રમનું ગૌરવ: આ કાર્યક્રમ બાળકોને શારીરિક શ્રમનું મહત્વ સમજાવે છે અને તેના પ્રત્યે આદરભાવ કેળવે છે. બાગકામ, કારીગરીના કાર્યો (માટીકામ, લાકડાકામ), સફાઈ અભિયાન જેવી પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા બાળકો અનુભવજન્ય શિક્ષણ મેળવશે.

  અમલીકરણ: જુલાઈ માસથી આ સત્રના કુલ 8 શનિવાર "આનંદદાયી શનિવાર" અને 4 શનિવાર "બેગલેસ ડે" ની પ્રવૃત્તિઓ કરવા જણાવવામાં આવ્યું છે. GCERT દ્વારા આ અંગે એક મોડ્યુલ બનાવવામાં આવશે અને શિક્ષકોને તાલીમ આપવામાં આવશે. આ કાર્યક્રમ સરકારી, ગ્રાન્ટેડ અને બિન-અનુદાનિત શાળાઓના ધોરણ 1 થી 8 ના બાળકો માટે છે.

 આનંદદાયી શનિવાર આયોજન માટેની પ્રવૃત્તિઓ:

"આનંદદાયી શનિવાર" અંતર્ગત નીચેની પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કરી શકાય છે:

 માસ ડ્રિલ (Mass Drill):

   * શનિવારની શરૂઆત સામૂહિક ડ્રિલથી કરવી.

   * શારીરિક કસરતો, પીટી (Physical Training) અને શિસ્તબદ્ધ હલનચલનનો સમાવેશ કરવો.

   * આનાથી બાળકોમાં શારીરિક સ્ફૂર્તિ, સહયોગ અને સમૂહ ભાવનાનો વિકાસ થશે.

 

 યોગ (Yoga):

   * બાળકોને સરળ યોગાસનો, પ્રાણાયામ અને ધ્યાન શીખવવા.

   * આનાથી તેમની એકાગ્રતા વધે છે, તણાવ ઓછો થાય છે અને શારીરિક લવચીકતા આવે છે.

   * NEP 2020 વિદ્યાર્થીઓના સર્વાંગી વિકાસ પર ભાર મૂકે છે, જેમાં શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યનો સમાવેશ થાય છે.

   * 'શારીરિક શિક્ષણ અને સુખાકારી' વિષયમાં ધોરણ 3 થી સેકન્ડરી સ્ટેજ સુધી યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ અને ધ્યાન જેવા યોગના વિવિધ પાસાઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.

 

 બાલસભા અંતર્ગત સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ (Cultural Activities):

   * બાળકોને ભારતીય સંસ્કૃતિ અને કલા સાથે જોડવા માટે વિવિધ સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કરવું.

   * આમાં લોકનૃત્ય, ગીતો, નાટકો, વાર્તાકથન અને વેશભૂષા જેવી પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે.

   * આ પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા બાળકો તેમની સર્જનાત્મક કલાકૃતિ રજૂ કરી શકે તેવું આયોજન કરવું.

 શૈક્ષણિક રમતો (Educational Games):

   * આનંદદાયી શનિવારે, ગણિત, વિજ્ઞાન, ભાષા વગેરે સંબંધિત શૈક્ષણિક રમતો રમાડવી.

   * આ રમતો દ્વારા બાળકો મનોરંજનની સાથે જ્ઞાન પણ મેળવે છે અને તેમની શીખવાની પ્રક્રિયા વધુ રસપ્રદ બને છે.

   * ગાણિતિક રમતો, કોયડા ઉકેલ રમતો, જોડણી રમતો, સામાન્ય જ્ઞાનની રમતો, મનોરંજક રમતો, તાર્કિક સમસ્યા ઉકેલ રમતો દ્વારા બાળકોનો માનસિક વિકાસ થાય છે.

 પ્રોજેક્ટ્સ (Projects):

   * બાળકોને જૂથમાં કે વ્યક્તિગત રીતે નાના પ્રોજેક્ટ્સ પર કામ કરવા પ્રોત્સાહિત કરવા.

   * આમાં પર્યાવરણ, વિજ્ઞાનના સરળ પ્રયોગો, કલા આધારિત પ્રોજેક્ટ્સ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

   * આનાથી તેમની સમસ્યા હલ કરવાની ક્ષમતા, સહયોગ અને સંશોધન વૃત્તિ વધે છે.

   * NEP-2020 અને NCF-SE-2023 અનુસાર દરેક વિષયમાં અમુક શૈક્ષણિક મુદ્દાઓ પ્રોજેક્ટ વર્કથી ભણાવવા માટે નિયત કરેલ છે.

   * પ્રોજેક્ટ વર્ક એ વિદ્યાર્થીઓ માટે એક વ્યવહારુ, વિદ્યાર્થી-કેન્દ્રિત અભિગમ છે જ્યાં વિદ્યાર્થીઓ વાસ્તવિક દુનિયાની સમસ્યાઓ ઉકેલવામાં અથવા જટિલ પ્રશ્નોનું અન્વેષણ કરવામાં સક્રિયપણે જોડાય છે.

 ચિત્રકામ (Drawing):

   * ચિત્રકામ બાળકોની કલ્પનાશક્તિ અને સર્જનાત્મકતાને વેગ આપે છે.

   * બાળકોને વિવિધ વિષયો પર મુક્તપણે ચિત્રકામ કરવાનું કામ આપવું.

 સંગીત (Music):

   * સંગીત બાળકોના મનને શાંતિ અને આનંદ આપે છે.

   * તેમને ગીતો ગાવા, વાદ્યો વગાડવા અથવા સંગીત સાંભળવા પ્રોત્સાહિત કરવા.

   * ગીત-સંગીતના કાર્યક્રમો પણ યોજવા.

 

 ગામની નજીકનાં સ્થળોની મુલાકાત:

   * NEP 2020 સ્થાનિક જ્ઞાન અને સમુદાય સાથેના જોડાણ પર પણ ભાર મૂકે છે.

   * બાળકોને ગામની નજીકનાં ઐતિહાસિક સ્થળો, ખેતરો, તળાવ, ટપાલ કચેરી, બેંક, પોલીસ સ્ટેશન અથવા નાના ઉદ્યોગોની મુલાકાત કરાવી શકાય.

   * આનાથી તેમને વ્યાવહારિક જ્ઞાન મળે છે અને તેઓ પોતાના સમુદાય વિશે વધુ શીખે છે.

   * ક્ષેત્રીય મુલાકાત દ્વારા નિષ્ણાતોના જ્ઞાન અને અનુભવોનો લાભ મળે છે.

શારીરિક શ્રમના ગૌરવ માટેની પ્રવૃત્તિઓ:

    બાગકામ/ખેતીકામ: બાળકોને શાળાના બગીચામાં કે નાના ખેતરમાં વાવણી, નિંદામણ, પાણી પાવા જેવી પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ કરવા.

    કારીગરીનાં કામો: માટીનાં વાસણ બનાવવાં, લાકડાની વિવિધ વસ્તુઓ બનાવવી, લોખંડનાં ખેત ઓજારો બનાવવાં, સાદું ઇલેક્ટ્રિક કાર્ય વગેરે જેવાં કામના નાના નમૂના (મોડેલ) બનાવવા.

    સફાઈ અભિયાન: શાળા પરિસર કે ગામમાં નાના પાયે સફાઈ અભિયાન ચલાવવું.

 આયોજન કરતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવા જેવી બાબતો:

 બેગલેસ ડે: 

"બેગલેસ ડે" અંતર્ગત પૂર્વ-વ્યાવસાયિક શિક્ષણ (ધોરણ 6 થી 8) માં આયોજન અને અમલીકરણનું સૂચન NEP-2020માં કરેલ છે. જેમાં બાળકોને રોજિંદા જીવનમાં યોગદાન આપતા વ્યવસાય/વ્યવસાયકારનો પરિચય કરાવવો અને શાળામાં વર્ગખંડની બહારની દુનિયા સાથે સંપર્ક કરાવવો. સ્થાનિક વ્યવસાયો, સ્થાનિક કારીગરો, શિલ્પીઓ, ગૃહઉદ્યોગો, લઘુઉદ્યોગો વગેરેની જાણકારી આપવી.

 

 મોબાઈલથી દૂર રાખવા: "આનંદદાયી શનિવાર" અને "બેગલેસ ડે" બાળકોને મોબાઈલથી દૂર રાખવામાં અત્યંત મદદરૂપ થઈ શકે છે. જ્યારે બાળકો વિવિધ આનંદદાયી પ્રવૃત્તિઓમાં વ્યસ્ત હોય છે, ત્યારે તેમને મોબાઈલનો ઉપયોગ કરવાની ઈચ્છા થતી નથી.

  મેદસ્વિતામુક્ત ભારત અભિયાન: આ પ્રવૃત્તિઓ "મેદસ્વિતામુક્ત ભારત" અભિયાન અંતર્ગત પણ અત્યંત અસરકારક અને ઉપયોગી સાબિત થઈ શકે છે. માસ ડ્રિલ અને યોગ જેવી શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા ઊર્જાનો વપરાશ થાય છે અને કેલરી બર્ન થાય છે, જે વજન ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

 તાલીમ: GCERT દ્વારા આ અંગે એક મોડ્યુલ બનાવવામાં આવનાર છે અને ટૂંક સમયમાં શાળાદીઠ એક શિક્ષકને તાલીમ આપવાનું આયોજન કરવામાં આવેલ છે.

તમામ સરકારી, અનુદાનિત અને બિન-અનુદાનિત પ્રાથમિક શાળાઓને આ અંગે જાણ કરવાની રહેશે.

પરિપત્ર વાંચવા અહીં ક્લિક કરો : CLICK HERE